Koku kaybı; depresyon, Alzheimer ve Parkinson’un ilk sinyali, koku egzersizleri yaparak hafızayı güçlenmek önemli. Çocukları koku körlüğünden kurtarmak için gül ve lavanta kokularını ayırt etmesini sağlayın, okul başarısını artırmak için kokudan yararlanın. Yaşlı kokusunu ise Trabzon hurmalı sabunlar ile silebilirsiniz.

Avrupa Kimyasal Algıları Araştırma Derneği üyesi, Kulak Burun Boğaz Uzmanı Dr. Aytuğ Altundağ koku kaybı ve tedavisiyle ilgili merak edilen soruları yanıtladı.

Dünyadaki en çekici koku hangisidir?

Dünyada birbirinden güzel binlerce koku bulunuyor. Her kokunun da günümüze kadar uzanan müthiş hikâyesi vardır. Bu kokuların her insanın üzerindeki etkisi farklıdır. Kimine bir bebeğin kokusu inanılmaz keyif verirken, bir başkasına amber kokusu çok daha çekici gelebilir.

Kokuyla ilgili yapılabilecek hatalar neler? 

En basit hata; çiftlerin birbirlerine kötü koku yaymasıdır. Aşırı açık tenli kadınların baharatlı kokular kullanması uygun olmaz. Erkekler de vanilya ve tarçın içeren kokular kullanmamalıdır. Bugün erkek kokularında üst nota olarak en çok bergamot kullanılıyor. Gündüz ise ağır kokuları tercih etmemek gerekiyor.

Kadınlar mı, erkekler mi daha iyi koku alır? 

Kadınlar, erkeklere göre daha iyi koku alır. Özellikle adet döngüsünün yumurtlama öncesine gelen döneminde; koku hassasiyeti daha da artar. Ancak menopoz sonrasında durum tersine döner. Kadınlar, üreme yetenekleri sonlandığında; karşı cinse göre daha az koku almaya başlar.

Çocukların koku duygusu geliştirilebilir mi? 

Koku tanımlama yeteneği eğitimle geliştirilebilir. Parfüm üreticilerinin, koku eğitiminde kullandığı belli metotlar vardır. Kişinin hangi kokularla çalıştığını zihninde oluşturabilmesi için, önce farklı koku ailelerinin üyeleri arasında ayrım yapılır. Örneğin; bir kişi önce gül kokusu ile limon kokusunu ayırt eder, hafızasında tutar, daha sonra limon kokusu ile bergamotu ayırt etmeye başlar. Bu çalışmalar sırasında da kokuları hafızaya alabilmek için onlarla ilgili anılar yaratır. Daha sonra bu kokularla tekrar karşılaştığında, ne kokusu olduğunu hatırlayabilir. Yoğun emek sonrasında, karışık kokular içerisindeki farklı kokuları ayırt edebilecek hale gelirler.

Çocuk kokusu vardır yaşlı kokusu var mıdır, bunu silip genç bir vücut kokusu yaratmak mümkün mü? 

Yaşlılığın kendine özgü bir kokusu vardır ve zamanla bu bütün eve de yayılabilir. Uzakdoğu’da bu kokuyu silen çok ilginç Trabzon hurması dediğimiz meyveden yapılan onu yeşil çayla karıştırdıkları bir sabun yapmışlar. Bunu nötrlüyor. Bu salgı bezlerine sindiği için hüzün verir. 

Şehir insanı daha mı az koku alır? 

Sigara, koku alma yeteneğini çok azaltır. Bunun dışında hava kirliliği de yine koku duyusunu köreltir. Bu anlamda İstanbul insanının daha zor koku aldığını söyleyebiliriz. Yüksek yerlerde yaşayanların da; aynı şehir insanı gibi koku alma yetenekleri azalır. Kokunun en iyi alınabileceği yerler; hava kirliliğinin en az olduğu deniz kenarlarıdır.

Hayvanların neden koku alma yetenekleri çok yüksek hatta kanserin kokusunu bile aldıkları söyleniyor bu bir şehir efsanesi mi doğru mu?

Kimi hayvanların kokuyu tespit etme yetenekleri, insanlardan daha yüksektir. Özellikle çoban köpekleri; havada bulunan koku molekülü sayısının çok düşük olduğu durumlarda bile kokuyu algılayabilir. Karanlıkta insanı bulabilen sivrisinekler, binlerce kilometrelik bir yolculuk yapıp yumurtlama işlevini yerine getiren somon balıkları; koku alma yeteneği yüksek olan canlılara örnektir. 

Köpeklerin koku alma konusundaki yetenekleri, tıp alanında çalışan kişilerin de dikkatini çekmiştir. İnsanlardaki kanser gibi bazı hastalıkları erken dönemde saptayabilmek için de koku eğitimine alınmış köpeklerin kullanılması gündeme gelmiştir.

Kötü bir kokuyu uzaklaştırmanın en iyi yolu nedir?  

Gül, yasemin, sedir ağacı ve melisa kokusu; yatıştırıcı özelliği olan kokulardır. Davranışsal problemlerin çözümünde yardımcı olarak kullanılabilir. Günlük yaşamda sık sık maruz kaldığımız boya kokusu; bulantı, nefes darlığı, baş ağrısı gibi pek çok rahatsızlığa yol açar. Bu kokuları yok etmede en etkili çözüm; kokunun olduğu alanı güzelce havalandırmaktır. Bir tencere suyun içerisine amonyak ya da kesilmiş bir soğan koyduğunuzda da; kokunun ortamdan uzaklaştığını göreceksiniz. 

Kokuları ilaç gibi etkili bir şekilde kullanabilir miyiz? 

Sınava hazırlanan bir çocuğun odasının; hafızasını uyanık tutmasını sağlayacak şekilde kokması gerekir. Bu anlamda biberiye ve turunçgil kokuları kullanılabilir.

Kahve kokusunun çok sevilmesinin özel bir nedeni var mı? 

Evet, dediğiniz gibi bu kokuyu herkes çok sever çünkü kahve kokusunun içinde yaklaşık 700 farklı koku vardır. Bu koku, aynı zamanda hafızayı harekete geçirip güzel şeyleri çağrıştırdığı için de çok sevilir.

Hangi kokular enerji verir?

Gün içinde yorgunluktan kurtulmamızı ve kendimizi dinç hissetmemizi sağlayan kokular; genelde citrus grubu olarak adlandırdığımız turunçgiller ailesinden elde edilen kokulardır. Bergamot, limon ve portakal çiçeği kokuları kişiye enerji verir. Karanfil ve okaliptus da yorgunluğa iyi gelir.

Güzel bir uyku için hangi kokudan yararlanılır?

Lavanta kokusu; uyku kalitesini artırıyor ve derin uyku periyodunun uzamasını sağlıyor. Öte yandan yasemin kokusu da kaliteli bir uykuda etkili oluyor ve özellikle uykuya dalmayı kolaylaştırıyor.

Doğuştan koku alamayan insanlar var mıdır?

Evet, doğuştan işitme ve görme engelli insanların olduğu gibi doğuştan koku alma bozukluğu olan kişiler de vardır. Kimi koku bozukluğu hastalıkları anne karnındayken başlar ve ömür boyu devam edebilir. 'Kalman sendromu' adını verdiğimiz doğuştan koku alamama bozukluğunda, üreme işlevi ve cinsel gelişim ile ilgili sorunlar da görülmektedir.

Koku alamayan kişi, tat duyusunu da kaybeder mi?

Tat duyusu normalde dil üzerindeki tat alıcıları ile algılanıyor ama lezzet kavramı koku, tat, doku ve ısının bir birleşimidir. Bu yüzden grip, sinüzit, alerjik nezle ya da diğer burun tıkanıklığına bağlı hava akımının bozulduğu durumlarda, lezzet algımız da bozulur. Özellikle aromatik tatların algılanmasında, düzgün bir şekilde koku alabilmek büyük bir önem taşıyor. Koku duyusunun eşlik etmediği bir lezzet algısı, sadece temel tatları içeren kuru bir lezzetten öteye gidemez.

Kaybedilen koku yeteneği geri döner mi?

Koku kaybının hangi nedene bağlı olduğu, hastalığın gidişatını da önemli oranda belirlemektedir. Koku kayıplarının; ani koku kaybı, zamanla azalan koku kaybı, tam koku kaybı, kısmi koku kaybı, gün içerisinde ya da mevsimlere bağlı olarak azalıp artan koku kaybı gibi pek çok türü vardır. Özellikle ani koku kayıplarında; bir viral enfeksiyonun ya da kafa travması öyküsünün olup olmadığı mutlaka sorgulanmalıdır. Viral enfeksiyon sonrası olan kayıplarda; kalıcı hasarın olmaması için tedaviye çok erken dönemde başlanması gerekir. 

Koku kaybı bazı önemli hastalıkların ilk sinyali sayılabilir mi?

Yavaş yavaş ilerleyen koku kayıplarında ise altta Parkinson ya da Alzheimer gibi nörolojik bir hastalığın olup olmadığı incelenmelidir. Öte yandan yine yavaş ilerleyen kayıplarda; sinüs ve burun kaynaklı hastalıklar da mutlaka değerlendirilmelidir.

Alerji koku kaybı yapar mı?

Alerjik rinitli hastalarda; burun tıkanıklığı, burun kaşıntısı, akıntı ve hapşırma gibi şikâyetlerin yanı sıra koku alma bozukluğu da sıklıkla görülmektedir. Koku almadaki azalmada salgı artışının da büyük etkisi vardır.

Polen alerjisi olan kişilerde, polen mevsiminin başlaması ile koku ile ilgili sorunlar artış göstermektedir. Ev tozu alerjisi olan kişilerde ise dört mevsim koku alamama şikâyetleri yaşanmaktadır.

Kokunun depresyonla bir ilgisi var mı?
Depresif insanların koku alma duyularında azalma olduğu bir gerçek. Bunun yanı sıra koku kaybı da depresyonu tetiklemektedir. Koku alamayan birey, kendini sosyal yaşamda daha eksik ve yaşamdan daha az keyif alan biri gibi hisseder ve depresif bir ruh hali içerisine girer.