چرا رسانه های ترکیه تصویر درستی از ایران ندارند؟
مقصر کدامیک است؛ خوانش تک‌بعدی، تحت تأثیر روایت رسمی یا قدرت نفوذ ایران؟!

با سلام من طه کرمانی هستم و شما شنونده دوازدهمین برنامه از مجموعه پادکست ترکیه هستید. در این برنامه به بررسی عملکرد رسانه های ترکیه در خصوص اخبار مربوط به ایران بخصوص رویدادهای حقوق بشری خواهم پرداخت.
در ترکیه علی رغم روند رو به کاهش در سالهای گذشته بیش از 200 کانال تلویزیونی فعالیت میکند. همچنین حدود 5 هزار و 500 روزنامه و مجله منتشر میشود. هر چند در سالهای گذشته با گسترش نفوذ اینترنت ذائقه مخاطبان هم تغییر کرده و رسانه هایی که از قافله عقب مانده اند خیلی زود جایشان را به رقبای جوانتر داده اند اما هنوز هم تلویزیون تاثیرگذارترین رسانه در بین عموم مردم ترکیه بشمار میرود.
با این اوصاف بر کسی پوشیده نیست که ترکیه در مقایسه با ایرانی که بر اساس قانون اساسی مطلقا محروم از تلویزیون خصوصی است و وضعیت آزادی بیان به شدت دچار ضعف اساسی است ظرفیت بسیار بالایی در این حوزه دارد. رسانه های ترکیه در ایران مخاطبان بسیاری نیز دارند ولی عمده آنان بیننده برنامه های سرگرمی و سریال های ترکیه هستند که از شهرت جهانی در این زمینه برخوردار هستند. اما کم توجهی و بی میلی رسانه های ترکیه در پرداختن به اخبار ایران همیشه خصوصا از طرف گروه های کم برخوردار مانند تٌرک های ایران مورد انتقاد قرار گرفته است. به بیان ساده تر خصوصا تٌرک های ایران همیشه انتظار توجه ویژه از طرف رسانه های ترکیه نسبت به مطالبات اتنیکی و مسائل حقوق بشری خود داشته اند. بسیاری از ناسیونالیست های تٌرک ایران خواهان توجه ویژه رسانه های ترکیه نسبت به مطالبات اتنیکی خویش بوده اند ولی در اکثر مواقع عملکرد رسانه های ترکیه از نظر آنها رضایت بخش نبوده.
اینکه چرا رسانه های ترکیه اساسا رغبت کافی در خصوص مسائل ایران و البته ترک های ایران از خود نشان نمیدهند دلایل بسیاری دارد. از جمله آن که اولا عموما نگاه رسانه های ترکیه معطوف به سوی غرب است تا شرق ولو این همسایه شرقی کشور مهمی مانند ایران باشد. شاید این مقایسه دقیقی نباشد ولی شاید بتوان کم توجهی رسانه ها و جامعه ایرانی نسبت به همسایه شرقی خود پاکستان را به کم توجهی ترکیه نسبت به ایران تشبیه کرد. مثلا حتی شاید کمتر ایرانی اسم 5 شهر و یا 3 سیاستمدار پاکستان را بداند درحالی که به طور سنتی همسایه های غربی از جمله ترکیه بیشتر مورد توجه بوده اند.
از سوی دیگر اراده سیاسی حاکم بر ترکیه در بیشتر مواقع فارغ از گرایشهای مختلف مقید بر رعایت حساسیت های جمهوری اسلامی ایران بوده اند. بر کسی پوشیده نیست حکومت ایران هیچ علاقه ای به پرداختن رسانه های خارجی به ایران و روایتی ورای گفتمان رسمی و حکومتی ندارد. حال آنکه پرداختن کشور دیگر به اخبار حقوق بشری ایران را خصمانه تلقی می کند و گارد شدیدا تهاجمی نسبت به آن میگیرد. در مقابل ایران از تمام ظرفیت های دموکراسی در ترکیه برای جا انداختن روایتی رسمی و نه حقیقی از ایران استفاده کرده است. ده ها ان جی او، انتشارات، نشریه و حتی کانال تلویزیونی به شکل آشکارا گفتمان رسمی جمهوری اسلامی ایران در ترکیه را بست و گسترش میدهند. این روال تا آنجایی پیش رفته که برای مثال در پرونده سوریه که دولت های ترکیه و ایران در اکثر موارد مقابل هم قرار دارند نیز این رسانه ها گفتمان ایران را در ترکیه تبلیغ کرده و میکنند. مراسم ها و فعالیتهای تبلیغاتی حول نیروهای مقاومت و شخصیت هایی چون قاسم سلیمانی نتها یکی از گوشه هایی از این عدم تناسب نگاه رسانه ای طرفین دارد. تصور کنید که برای مثال حتی نشریه ای دانشجویی در ایران به یاد یکی از افسران ارتش ترکیه که در سوریه جان باخته ویژه نامه ای منتشر کند و یا حتی مقاله ای بنویسد. قطعا دستگاه امنیتی ایران برخورد بسیار سختی با نگارنده و عوامل نشریه خواهند داشت، حال آنکه طرفداران ایران در ترکیه که وابستگی ایدئولوژیکی خود به جمهوری اسلامی ایران را نیز پنهان نمی کنند مراسم رسمی یادبود قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس در استانبول برگذار میکنند.
هر چند تعریف ترکیه از متقابلیت در سیاست خارجه در مقایسه با ایران یکی از عمده دلایل عدم پاسخ مشابه است اما در هر صورت نمی توان نفوذ چند جانبه ایران در ترکیه را نیز بی تاثیر دانست.
یکی از دلایل دیگری که به کمتر دیده شدن و در اصل اشتباه دیده شدن گروه های کم برخوردار مانند اقلیتهای اتنیکی سبب میشود چیرگی خوانش رسمی ایران بر خوانش حقیقی آن است. یعنی غالب مطالعات ایران شناسی در ترکیه بر مبنای تصویر رسمی ارائه شده از ایران شکل گرفته نه الزاما حقیقت بدون دستکاری شده ایران. با توجه به تاریخ نگاری ایران که شدیدا بر علیه گروه های غیررسمی مانند غیر فارسها و غیر مسلمین شیعه بوده عملا دسترسی به اطلاعاتی صحیح از گروه های غیر رسمی و دیگری مانند تٌرک ها را حتی در کشور هم زبان ترکیه را دشوار کرده است. خصوصا که نژادگرایی و فارس محور بودن مطالعات ایران شناسی در غرب نیز دست کمی از ایران نداشته حال آنکه بعضا غلظت ملی گرایی فارسی محور در محیط دانشگاهی غرب بیشتر هم بوده. به بیان ساده تر پژوهشگران ترکیه با دشواری های بسیار زیادی در دسترسی به منابع حقیقی و بدون دستکاری روبرو بوده اند. این وضعیت شاید صرفا با تنبلی فراگیر محیط دانشگاهی ترکیه در عدم رجوع به اصل منبع آن هم در یک کشور همسایه قابل توجیه نباشد ولی وقتی تلاش ایران برای شکل دهی به مطالعات ایران شناسی بر اساس تعریف رسمی از یک سو و منابع غربی و به بیانی دیگر مخالفان جمهوری اسلامی که بعضا در انکار موجودیت مثلا ترک های ایران رادیکالتر نیز بوده اند در نظر گرفته میشود وضعیت آشکارتر میشود.
اما در اثر حاضر و به لطف دهکده جهانی شکستن سد سانسور حقایق ایران همچون مسائل مربوط به گروه های غیر خودی مثل غیر فارس ها بسیار آسانتر شده است. فراگیری استفاده از اینترنت خصوصا شبکه های اجتماعی ارتباط بی واسطه ترک های ایران با هم زبانان خود را به مراتب راحت تر کرده است. ترد گروه های اتنیکی غیر فارس خصوصا ترک های ایران از رسانه های فارسی زبان مخالف باعث سوق تٌرک های برای جلب حمایت رسانه ای از ترکیه و آذربایجان شده است. اما بی رغبتی رسانه ها و سیاسیون ترکیه به مسائل ایران و عدم درک صحیح و شاید عدم تلاش برای شناخت صحیح مسائل ترک های ایران، موجب انتقاد فعالین ترک ایران از ترکیه را فراهم آورده است. اما بدون شک نا آشنایی ترک های ایران با جو سیاسی و رسانه ای ترکیه و طرح اشتباه و ناقص مسائل یکی از دلایل ضعف شناخت و عدم جلب پوشش مناسب بوده است. برای مثال تاکید بر طرح مساله تٌرک های ایران با آرگومانهای ناسیونالیستی باعث ارائه تصویری تک بعدی، ناقص و حتی در مواردی برعکس شده است. ترک های ایران به عنوان بزرگترین گروه متضرر از سیستم نژادپرستی موجود در ایران، با طرح تک بعدی مساله و تاکید بر گفتمان ناسیونالیستی در ارائه تصویر مظلوم خود در ترکیه دچار مشکل شده اند و راه را بر سوء استفاده های جریان غالب فارس محور ایران نیز باز کرده اند. البته که طرح موضوع تٌرک های ایران بدون پرداختن به هویت اتنیکی به عنوان اصلی ترین دلیل تبعیض نژادی توجیه پذیر نیست ولی استفاده مداوم از آرگومانهای ناسیونالیستی بدون پرداختن همه جانبه به مسائل حقوق بشری در ارائه تصویری مخدوش در ترکیه موثر بوده است. از طرفی علی رغم گستردگی ظلمی که بر تٌرک های ایران روا داشته شده و میشود و آوانتاژ زبانی برای برقراری ارتباط گسترده تر طرح موضوع از پنجره ناسیونالیستی نتیجه ی قابل قبولی در پی نداشته است. باید توجه داشت مسائل حقوق بشری در ترکیه عمدتا مورد توجه جریان های مخالف ناسیونالیسم تٌرک در ترکیه است. این مهم باعث شده مسائل ترک های ایران عوض طرح در چهارچوب مستقل و به عنوان یک جامعه ستم دیده حتی بخشی از گفتمان غالب و اقتدار سیاسی در بیرون مرزهای ترکیه تلقی و نشان داده شود. این موضوع نه تنها مانع معرفی صحیح مساله ترک های ایران در ترکیه میشود بلکه فرصت استفاده از قدرت رسانه ای ترکیه برای انعکاس اخبار ترک های ایران را نیز مختل میکند. هرچند ترک های ایران با توجه به سانسور همه جانبه رسانه های فارسی زبان مشتاق استفاده از تمام ظرفیت های رسانه ای ترکیه فارغ از اندیشه سیاسی آن هستند اما باید به این مهم نیز توجه داشت که طرح مساله با آرگومانهای ناسیونالیستی آن هم از مجاری عمدتا ملی گرای ترکیه؛ ارائه تصویری صحیح از ترک های ایران را دچار مشکل میکند. چرا که هر چند در بیشتر موارد غلو شده، ترکیه خود نیز در مورد حقوق اقلیت ها سیمای روشنی دست کم در مجامع بین المللی و حقوق بشری جهان غرب ندارد.
بنابراین با توجه به عدم اقبال جامعه و رسانه های ترکیه در خصوص توجه کافی به مسائل ترک های ایران که مورد انتقاد شدید ایشان نیز است تغییری اساسی در طرح و مطالبه مسائل ترک های ایران به خارج از ایران خصوصا ترکیه امری ضروری است. و صد البته که این مهم به معنای انکار و یا حذف هویت اتنیکی به عنوان شاخص ترین عامل تبعیض ترک های ایران نیست و نباید گرفتار گفتمان تعدیل و عادی سازی ستم از سوی جریان غالب فارس مرکز شود.